Badania archeologiczne w obrębie dawnego klasztoru Bazylianów w Monasterzu weszły w kolejną fazę. Powstaje szczegółowa dokumentacja obecnego stanu założenia, która będzie stanowiła podstawę dla badań konserwatorskich, architektonicznych i opracowania programu ochrony oraz projektu rewaloryzacji tego niezwykłego zabytku.

Trwają prace nad oczyszczaniem reliktów kamiennego muru obwodowego oraz murowanych zejść do piwnic. Podjęto również próbę inwentaryzacji ruchomych zabytków archeologicznych występujących na powierzchni i w humusie, których odnaleziono już około 600. Dokładna lokalizacja znalezisk pozwala na wyciąganie wniosków na temat aktywności w poszczególnych częściach zespołu sakralnego i w jego otoczeniu, wskazanie traktów komunikacyjnych, miejsc gromadzenia się ludzi.

Wśród znalezisk dominują monety. Dotychczas udało się ich zebrać około 400. Odzwierciedlają one fazy użytkowania klasztoru, cerkwi, wyrosłej dookoła nich osady, a także pustelni św. Brata Alberta – Adama Chmielowskiego. Najstarsze egzemplarze pochodzą z XVII w. Są to licznie znajdowane szelągi Jana Kazimierza, tak zwane boratynki. Sporą grupę stanowią XVIII- i XIX-wieczne krajcary austriackie. Zdarzają się również monety polskie z XVIII, XIX i XX w. Na wspomnienie zasługuje cenna moneta wybita w okresie insurekcji kościuszkowskiej. Uwagę zwraca zupełny bak monet rosyjskich, co wiąże się z faktem, że spora część historii Monasterza toczyła się na terenie zaboru austriackiego.

Poza monetami warto zwrócić uwagę na inne znaleziska, jak krzesiwo, sprzączki od pasa, guziki, pierścionki i obrączki, fragmenty naczyń ceramicznych, kafli i naczyń szklanych. Niewiele jest dewocjonaliów. Dotychczas zinwentaryzowano tylko trzy egzemplarze. Niezwykle interesującymi znaleziskami są odkryte obok siebie sztabka srebra oraz odważnik jubilerski z wybitymi znakami kontrolnymi. Ten ostatni zabytek służył do odważania kruszcu. W niewielkiej odległości od odważnika i sztabki znalezione zostały dwa święte medaliki. Nie jest wykluczone, że w miejscu ich odkrycia pracował jubiler wyrabiający dewocjonalia.

W niewielkiej odległości od głównego wejścia na teren klasztorny został znaleziony fragment najpewniej żelaznej furty kowalskiej roboty. Sporą grupę znalezisk tworzą również militaria z okresu pierwszej i drugiej wojny światowej. Wśród nich wymienić można łuski karabinowe Mosin, Mannlicher oraz do rewolweru Nagant i pistoletu maszynowego PPS. 
Pracami archeologicznymi zostaną również objęte karpy jesionów z terenu cerkwiska, które 7 lipca br. zostały wywrócone przez burzę. W glebie wyrwanej z korzeniami drzew są widoczne fragmenty cegieł i ceramiki.

Prace archeologiczne realizuje zespół kierowany przez Marcina Piotrowskiego. Funkcję drugiego archeologa pełni Patrycja Piotrowska. W skład grupy wchodzą nieocenieni współpracownicy: Marcin Gnypek, Dominik Stanikowski, Tomasz Skic, Andrzej Bodziak, Paweł Wójcik, Ewa Lewczuk oraz Wiktor Bodziak.

Tekst: Marcin Piotrowski