Asset Publisher Asset Publisher

Nowoczesna technologia pomaga odkrywać historię ukrytą w terenie

Na obszarze dawnego klasztoru Bazylianów położonego w nieistniejącej miejscowości Monastyr i wpisanego do rejestru zabytków województwa podkarpackiego są prowadzone obecnie badania terenowe z wykorzystaniem nowoczesnych technologii geodezyjnych i archeologicznych.

Celem tych prac jest dokładne znalezienie i opisanie pozostałości dawnej zabudowy, których często nie widać gołym okiem.

Prace rozpoczęto od stworzenia precyzyjnych numerycznych modeli terenu (NMT) na podstawie danych pochodzących ze skanowania laserowego LiDAR. Dzięki temu powstały trzy szczegółowe wizualizacje: model cieniowany ukazujący rzeźbę terenu, model pokazujący stopień nachylenia powierzchni oraz tzw. model otwartości nieba, który pomaga zrozumieć i przeanalizować rzeczywiste ukształtowanie terenu. W kolejnym etapie wykonano model pokrycia terenu, który uwzględnia nie tylko ukształtowanie powierzchni samej ziemi, ale też jego aktualną roślinność oraz ślady dawnych zabudowań.

Na podstawie tych danych oraz pomiarów prowadzonych w terenie powstał plan sytuacyjno-wysokościowy. Zawiera on informacje o istniejących pozostałościach po zabudowie – takich jak fragmenty murów, piwnice, studnie, cmentarze, czy pojedyncze groby. Plan ten będzie dalej uzupełniany w miarę postępów badań archeologicznych, architektonicznych i konserwatorskich. Aby możliwe było dokładne prowadzenie prac, wyznaczono specjalną siatkę pomiarową, a w terenie zainstalowano trzy trwałe punkty odniesienia – tzw. repery, które pozwalają zachować precyzję w pomiarach.

Zespół badawczy który tworzą: Marcin Piotrowski (archeolog), Patrycja Piotrowska (archeolog), Małgorzata Podgórska-Makal (konserwator zabytków), Jakub Martyniuk (architekt), dr Paweł Sygowski (historyk sztuki) wykonał też szczegółową dokumentację fotograficzną, aby zarejestrować aktualny stan obiektu przed rozpoczęciem prac archeologicznych.
Jednym z ważnych etapów projektu są nieinwazyjne badania geofizyczne. Będą one realizowane w lipcu, sierpniu i wrześniu 2025 roku. Zespół specjalistów korzysta z różnych metod prospekcji, takich jak badania elektrooporowe, magnetometryczne czy georadarowe, a także z zaawansowanych sposobów analizy i wizualizacji pozyskanych dzięki nim danych. Pozwalają one „zajrzeć pod ziemię” bez potrzeby kopania, co jest szczególnie cenne na obszarach o dużym znaczeniu historycznym.

Prospekcje geofizyczne umożliwiają również dokładne zaplanowanie przyszłych badań wykopaliskowych. Na terenie dawnego klasztoru planowane są niewielkie wykopy sondażowe, których celem jest rozpoznanie funkcji nowoodkrytej zabudowy oraz ocena stanu muru obwodowego w całym jego przekroju. Prócz metod archeologii nieinwazyjnej oraz niewielkich sondaży, planowane jest również wykonanie badań geochemicznych polegających na oznaczeniu zawartości związków fosforu w gruncie, w próbach pobieranych w regularnej siatce w granicach całego cerkwiska. Fosfor znajdujący się w warstwach ziemi jest pierwiastkiem niezwykle stabilnym. W połączeniu z analizą stratygrafii, pozwala na określenie rodzajów aktywności w poszczególnych częściach stanowisk archeologicznych, wyznaczenie zasięgów cmentarzysk, miejsc działalności gospodarczej czy mieszkalno-sakralnej. Wyniki wszystkich badań nanoszone są na główny plan dokumentacyjny.

Całość prowadzonych prac łączy nowoczesną technologię z troską o przeszłość. Dzięki takim działaniom możemy nie tylko poznać historię miejsc, które zniknęły z powierzchni ziemi, ale też zadbać o ich ochronę i przekazać tę wiedzę kolejnym pokoleniom.